2017 ийыште 19 мартыште «Марий ушем» марий мер организацийын шочмыжлан 100 ий теме.
Могайрак лийын тӱрлӧ жапыште «Марий ушемын» символикыже – тидын нерген посна шымлымаш але статья укеат, манаш лиеш.
Ме шке возымем тачысе кечын тӱрыс ямдылен шуктымо Герб гыч тӱҥалам. Тидлан лач таче, 29 майыште, пеш кугу амал лекте: бисер дене сылнын тӱрлымӧ, чапле рамеш келыштарыме Гербым кидышкем нальым. Тиде сомылым «Марий ушемын» чолгаеҥже, Кодам кундемеш шочын кушшо, кызыт Оршанке районышто илыше Людмила Ивановна Мочаева шуктен. Тудым ме тале кидмастар семын палена. Тиде амал денак пайдаланен, ме Людмила Ивановналан пӱтынь ушемна лӱм дене, тыгак «Марий ушем» век мелын шогышо-влак лӱм дене кугу таум каласена. Тыште ик ойыртемым палемден кодаш уто огыл, шонем: тӱрым тӱрлышӧ марий ӱдырамаш мастар-влак шукын улыт, а вот бисерым кучылт тӱрым тӱрлымаш кумданак шарлен огыл. Людмила Ивановна гын тиде сомылым шукертак шукта, эсогыл тудын пашаже-влак Россий кумдыкысо олалашкат, тыгак бисеран тӱрым йӧратыше йот элласе еҥ-влак коклашкат шарленыт. Арам огыл тӱрлӧ кугытан бисер-чинче-влак ожно годымат марий ватын сӱаныш чийыме шийаршашыжым моторын сӧрастареныт.
«Марий ушемын» Гербше нерген умылтарымаш.
Тыштат вигак палемдена: тиде Герб (тыгак тисте-флагат) 2013 ийыште ышталтын да мер конференцийыште пеҥгыдемдалтын. Тудын авторжо – кумдан палыме марий сӱретче, герольдмейстер Измаил Ефимов. У Гербым да Тистым ышташ полшаш йодмеке, Измаил Варсонфеевич вигак кӧнен, икмыняр эскизым шытен. А вара шкеак возен ончыктен (описанийым ыштен). Кӧ 2017 ийыште савыктыме брошюрнам ужын гын, тушто тудо тиде рашемдымашым рушла лудын кертын. А кызыт ме, ты изи книгасе возымым мыняр-гынат кӱчыкемден, икмыняр умылтарымашым марла темлена.
ШИЙ (ошалге тӱсан) – яндар, чын, яндар чон, поро шӱм-чон да сулыкдымылык тӱс (символ). Ошо – марий калыкын йӧратыме тӱсшӧ.
УЖАР – улан илышсий поянлык, шочыктышо вийын куатше, куан, эрык, ӱшан, тыныс да ласкалык тӱс-кун. Тудо тыгак Марий кундемын пӱртӱс да чодыра поянлыкшым ончыкта.
ЙОШКАР (ЧЕРВЕНЬ) – йӧратымаш, патырлык, лӱддымылык, поро шӱм-чон, моторлык, тыгакак шке шочмо йӱла верч йогышо чевер вӱр тӱс. Йошкарге – марий тӱрыштӧ эн чот кумдан кучылталтше тӱс.
ОҤГО – кече символ (соляр пале). Тудо мучашдыме кумдыкым, эн кугу кӱкшытыш шумашым, мучашлыме чын шонымашым ончыкта. Тыгодымак тӱнян-сандалыкын, жапын, илышын кӱрылтде ончык виктаралтмыжым палдара. Тудак тичмашлыкын, икоян да ваш полшен илымашын, тыгак тӱрыслык да чек дене авырналт шогымым, кӱрылтдымӧ пагыт йогынын, курым-курымын да мучашдымылыкын символжо. Тудо кугу тӱшкан ик шонымаш дене илымыжым ончыкта да «икоян-влакын оҥгыштым» пеҥгыдемден шога.
Ыреслалтше марий фигур-влак шочмо калыкнан, тыгак моло финн-угор-калыкын тӱрыштышт, орнаментыштышт кумдан кучылталтыт. Марий ырес-орнамент илыш йогынысо мучашдыме вияҥмашым, сандалык-космос дене кылым, тӱнян ныл велжым, йыр пӧрдмыжым да пӱртӱс явленийын шот-радам дене лийын шогымыжым ончыкта. Ты знакын эн тӱҥ элементшылан ромб шотлалтеш – кечын символжо.
«Марий ушемын» Гербшым тӱнямбал геральдикын чыла законжым шуктен ыштыме. Тудо мер организацийнан официальнын палан ушем улмыжым ончыкта.
«Марий ушемын» Гербше кеч-могай кугытан лиеш гынат, кеч-мо дене ышталтеш гынат, мер ушемын пеҥгыдемдыме геральдик описанийже деч торлышаш огыл. Тудым нимо шотыштат вашталташ ок лий. А кӧ кӱлеш-оккӱллан вашталта гын, тудо закон ончылно мутым куча. Тыгак оригиналысе пропорций деч торлаш нигӧн праваже уке.
«Марий ушем» Гербын верже:
– «Марий ушем» вуйвер вуйлатышын пӧлемыштыже;
– «Марий ушем» вуйвер пашаеҥ-влакын пӧлемлаштышт;
– официальный але торжественный мероприятий-влакым эртарыме помещенийлаште;
«Марий ушемын» Гербше ушем вуйверым вуйлатышын пунчаже почеш тыгай верлаште вераҥдалтеш:
– «Марий ушемын» шке сурт-оралтылаштыже;
– «Марий ушем» еҥ-влакын оҥеш пижыктыме палылаште;
– «Марий ушемын» транспортлаштыже;
– «Марий ушемын» офицаильный интернет-ресурслаштыже.
Гербын изображенийже кучылталт кертеш «Марий ушемын» савыктышлаштыже, кино, видео але фотоматериаллаштыже, рекламылаштыже да сувенирлаштыже.
Россий Федерацийын, Марий Элын да «Марий ушемын» гербыштым йыгыре пижыктыме годым Российын Гербше покшелне, республикын Гербше – шола велне, «Марий ушемын» Гербше – пурла велне.
Вес вере кушто кучылташ кӱлмӧ да лийме йодыш «Марий ушем» вуйверын пунчалже почеш пеҥгыдемдалтеш.
«Марий ушемын» Гербше установленный радам почеш регистрироватлалтеш.
Тиде положенийым Регионысо «Марий ушем» мер организацийын 2013 ий 13 январьыште эртарыме конференцийыштыже пеҥгыдемдыме.
«Марий ушемын» ончычсо эмблемыже нерген.
Но тачеш кӱчыкын гына. Чаманен каласаш логалеш, тудым пеҥгыдемдыме нерген посна протокол але иктаж-могай документ кидышкем логалын огыл. Но тыгай эмблемым (тудым герб манаш келшен ок тол) эше 1990-ше ийла тӱҥалтыш гычынак кучылтынна. Тудо тачысе официальный Гербна деч ятырлан ойыртемалтеш. Да авторжымат раш огына пале. Туге гынат «Марий ушемын» Эмблемыже да Тистыже шукертак лийын. Да эше организацийнажат тунам кажне районышто, тыгак Пошкырт, Татарстан, Виче да моло кундемыштат пеҥгыде вожан лийын. Молан таче тыге огыл, мо мемнан тӱрлӧ велке лупшалтарен – тидын нерген иктаж гана вескана.
Материалым ямдылен да марлашке Лайд Шемйэр (Владимир Козлов) кусарен.
