12 мартыште «Марий ушемын» вуйверыштыже шушаш конференцийын паша радамжым эше ик гана ончен лекме да тӱрыснек пеҥгыдемдыме. Тыгай кугу погынымашым 2020 ий 12 апрельыште эртараш палемдыме ыле.
Каҥашыш йодыш-влак:
-
«Марий ушемын» 30-ияш лӱмгечыже – марий мер толкынын пашаштыже, марий калыкын шкешотан тӱсшым арален кодымаште да вияҥден толмаште пеҥгыде негыз. Мер организацийын эртыме корныжым критический анализ почеш иктешлымаш да ончыклыкым палемдымаш. Доклад. Прений.
-
XI Марий Погыныш делегат-влакым сайлыме, тудым эртарен колтымо да Погынышто пеҥгыдемдыме пунчал-влакын илышыш кузе пурталтмышт нерген критический иктешлымаш. Доклад-влак. Прений.
-
Марий Эл Республикым кугыжаныш да муниципал кӱкшытыштӧ виктарымаште марий калыкын верже да рольжо. Марий Эл Республикым вуйлатышын йоҥылыш кадровый политикыжын марий илышым нелемдымыже. Доклад. Прений.
-
Пӱтынь калыклан йӱклаш лукмо Россий Федерацийын Конституцийышкыже тӧрлатымашым да вашталтышым пуртымо шотышто шке отношенийнам ончыктымаш.
-
Марий Эл Республикын кугыжаныш символикыже шотышто (Марий Элын Тистыже да Гербше) шке отношенийым ончыктымаш.
«Марий ушемын» вуйверже нине йодыш-влакым негызлан темла. Ушемнан еҥже-влакын, моло мер чолгаеҥ-влакын ешартышышт, ой-каҥашышт деч вара тудын тӱрыс вариантше ышталтеш.
«Марий ушем» РОО-н вуйверже Россий Федерацийын Конституцийжым каҥашымаш деч нигузеат ӧрдыжтӧ шоген кодын огеш керт, сандене 12 апрельыште эртышаш ончыкылык конференцийжын пунчал проектшым ямдылен.
Россий Федерацийын Конституцийыш вашталтышым пуртымо шотышто Марий ушем» РОО-н вуйвержын пунчал проектше.
Россий Федерацийын Конституцийже – Российыште ик эн тӱҥ закон. Конституций курым-курымеш кӱэмалт шичше догмо огыл. Тудым уэмдаш – ешартышым да вашталтышым пурташ але закон дене келшыше вес действийым ышташ – кӱлешлык уло. Но тушко иканаште пеш шуко тӧрлатымашым да вашталтышым пуртен, тыгодымак чыла тидын верч «ик комдеш оптен пуэн» иканаште йӱклаш темлымаш йӱклышӧ еҥым кокыте шонаш тарата. Тыгодым йӱклышӧ айдеме темлыме кокла гыч утларак йодышыж дене кӧна, но кеч ик йодышыж дене тӱрыснек ок келше гын, тунам вара кузе лийман?
Ты гана Конституцийым пеҥгыдемдымаште пӱтынь калыклан йӱклаш темлыме механизмым закон дене келшышылан шотлаш ок лий. Амалже: тачысе Конституцийын 3-шо статьяже дене келшышын, «властьын чынак калык кидыште улмыжо Референдум гоч гына ончыкталтеш». Референдумлан ямдылалтме да тудым эртарен колтымо годым фальсификаций да манипуляций ынже лий манын, ты процедурышто законшотлыкым тӱрыс шуктен толман да шуктен шогыман. Российын Конституционный судшо РФ Конституцийыш тӧрлатымашым да вашталтышым пуртымо йодышым законлыклан шотлен. Но тыгодымак виешак шинчалан перныше ситыдымашым – пӱтынь калыкын йӱклымӧ механизмым шотыш конден огыл. Пӱтынь калыкын йӱклымашыжым ямдылымаште участвоватлыше властьын кеч-кудо структурыжат Россий Федерацийын тачысе Конституцийжым кузе шонен, туге пӱтыркалышаш огытыл.
РФ Конституцийын 68-ше статьяшкыже калыклан йӱклаш темлыме трактовко дене вашталтышым пурташ нигузеат ок лий: «Пӱтынь эл кумдыкеш Россий Федерацийын кугыжаныш йылмыжлан руш йылме, кугыжанышым чумырышо калыкын – Россий Федерацийысе тӧр праван калык-влакын ик ушемышкышт пурышо калыкын – йылмыже шотлалтеш».
Тиде трактовко элыштына илыше калыкна-влакым кугыжанышым ыштыше да кугыжанышым ыштыдыме калык семын шеледымашке луктеш. Тидак шуко наций-влак гыч шогышо ушемысе калык-влакын иктӧр огыл праван улмыштым ончыкта.
Ик калыкым моло-влак деч ойырен ончык луктын шындымаш, тек тиде калыкше эн кугу да шуко чотан лийже, калык-влак кокласе вашла келшен илымашке ок кондо. Тыгодымак ӱлылрак кашташ шындыме да кугыжанышым ыштыше калык коклаш логалдыме калык кокла гыч радикальный койышым да шӱлышым лукташ амал лектеш.
Темлыме ты тӧрлатымаш – шоналтыде темлыме тӧрлатымаш. Але ты тӧрлатымашым темлыше-влак, мӧҥгешла, моткочак умбак ончен ыштеныт, но таче тидыжым калыклан почын огыт ончыкто.
«Марий ушем» мер организаций калык-влак кокласе сӧрасен илымашым Марий Элыште да Россий Федераций кумдыкышто ик эн кӱлешанлан шотла. Кӱшнӧ каласымынам шотыш налын, тудо ты тӧрлатымашым пуртымо верч нигузе йӱклаш ӱжын ок керт, тугеже, тиде «комдо дене темлыме» вашталтыш-влак верч иканаште йӱклен ок керт. Сандене ты йодышым марий меркалыкын кумдаҥдыме погынымаштыже лӱмын ончен лекташ темлена.
1990 ий гычынак «Марий ушемын» еҥжылан шотлалтше-влак да тудын тачысе чолгаеҥже-влак, моло мер организацийын чолгаеҥже-влак, политический партийын еҥже-влак, XI Марий Погыныш делегатлан сайлыме-влак да мемнам умылышо чыла марий-влак! Ме тендам 12 апрельыште мемнан конференцийышкына ушнаш уло кумылын ӱжына.
«Марий ушем» РОО-н вуйверже.
PS. «Марий ушем» РОО-н вуйвержын пунчалже Марий Эл Республик вуйлатышын 2020 ий 15 апрель марте публичный мероприятий-влакым чарыме нерген Указше деч ончыч лектын. Сандене ме шкенан конференцийнам шеҥгекырак шӱкалына. Тидын нерген ешарен увертарена. А паша радамыш пуртымо доклад-влакын проектыштым ончылгоч савыкташ келшен толшылан шотлена.
Конференцийын омсаже поро шӱлышан да шонымашан чыла айдемылан почылтын. Пагален ӱжына да вучен кодына. Шонымашдам ончылгоч тыгай электрон адресыш колташ лиеш: laid.kozlov@mail.ru