Сергей Политов

Сергей Политов – марла возышо-влак кокла гыч иктыже…

Сергей Политов – таче марла возышо-влак кокла гыч иктыже. Сера ынде ятыр ий годсек – 1990-ше ийла гычак. Но воза «шкаланже», чон йодмо почеш. Савыкталташ ок вашке. Ош тӱням ужшо ойпогыж гыч тудын улыжат «Кугарня» газетеш 1990-ше ийла кыдалысе ик подборкыжым гына палемдаш лиеш.
2019 ийын пытартыш кечылаштыже поэт Марий Элыш, «Марий ушемын» отчёт-сайлымаш погынымашкыже толын ыле. Тудо мер организацийын активистше (калык ончык лекташ пешыжак ок йӧрате гынат). Пеленже шке возымыжым конден. Конден ятырак.

Мемнам теве мо ӧрыктарыш – Сергей Политов Одо мландысе Йырсе ялеш шочын кушкын, самырыкнекак шочмо велныже ок иле, марла шагал мутлана гынат, тудын поэзий образше, марий мутвундыжо аклаш лийдымын поян. Кушеч чыла тидыже? Йоча годымак еш гычын налын. Вара тидым ӱмыржӧ мучко арален да пойдарен толын. Илышыште лач тыгак лиеда. Тыге лиеш – кунам тый шочмо йылмет дене пырля шочмо калыкетын акретле поянлыкшым аклет да пагалет, тудын ончылно вуйым савет, кочат-коватын, ачат-аватын лӱмыштым да чапыштым кӱшнӧ кучет.
Да тыгодымак Сергей Политов марий поэзийыш шоныдымын толын манаш ок лий. Тудо 1964 ийыште шочын, верысе школым тунем пытарен. Кугу ешыште шукышт изинекак музыклан моткоч шӱман лийыныт. Тидыже нунын курымешлан кодын. Сергей варажым салтак корным эртен. А 1990-ше ийлаште Ижевск университетын филологий факультетыштыже тунемын…
Филолог лийын гынат, ойырен налын «эрыкан» илышым. Утларакше творчестве шӱлыш, ял илыш, сонар да пӱртӱс юап дене ила. Кызытат тудо – ялыште да пӱртӱсын помышыштыжо. Чон йодмо годым почеламутым, мурым воза, гитарым шокта да шкеак мура…
Марий Элыш сборникым лукташ шонымаш дене толын: савыкташ шке кӱшеш. Ме тудлан кертмына семын полшаш лийна.
Икмыняр почеламутшым вераҥдена. Нуно традиционный марий поэзий деч ойыртемалтыт.

 

Шошо кумыл (Тылзе ӱдыр)

Пу оҥгыр ден йошкар вуй – шиште –
Март годым веселан кыра.
Каван тыгане канде тӱсшӧ –
Шинчасортам йымдара *.

Мардеж чодырам шиялге шикш ден,
Чылт порсын шовыч ден, леведын.
Волгалтын шӧртньын, кече пикш-влак
Лум шӱдыр-влак ӱмбаке велыт.

А нуно, чылгыж кандын-ошын,
Шулат пасушто, олыклаште.
Чыла ий-пагыт дечын шошым
Эн йӧратем мый ош тӱняште.

Кас ӱжаран ал снеге тӱсшӧ
Кундемым эплын чеверта.
Тыгак ташлен йомакзын йӱкшӧ,
Йочан чон кӧргым авалта.

Ах, йоча пагыт йомак жап!
Да кумылжат – яндар памашла.
Мый монден омыл кызытат
Сур кыне шӱлышан йомакшым:

«Сорта тул шӱлыкын йӱлен,
Волгалтарен лопка пӧрт-кудым.
Пеш ожно изаваж пелен
Орланен илен тулык ӱдыр.

Икана шӱдыран кас водын
Вӱдлан яндар памаш дек толын.
Ойганен мурымыжо годым
Ош тылзе юмо йӱкшым колын.

Ший терже волгыдын йӱлен,
Чымен кава гыч мландыш талын.
Ой, мыскынь, тулык ӱдыръеҥ…
Ош тылзыш юмо тудым налын».

Да, кызытат, кунам каваште
Яндар тич тылзе волгалтеш.
Ош ӱдыр, вӱдваражым вачыш
Сакен, вола вӱдлан тушеч.

Ой, йоча кумыл, юмыжат,
Мый тудым вученам кастене.
Вашлийым весым – тудыжат
Вара каен йот корно дене.

Тыге шкет кодым мый тӱняште.
Но кызыт, кызыт ом ойгане –
Урен ойгемым ош кавашке,
Луген йӱд шӱдыран пораным.

А лумжо чылгыж кандын-ошын,
Шула пасушто олыклаште –
Чыла ий-пагыт дечын шошым
Эн йӧратем мый ош тӱняште.

* йымдара – йымыктара

 

* * *
Кӧржан нӧлпӧ укшыш эҥертен, ир кеде
Ныжылге чон мурым таҥжылан гӱрла.
Сокырлумпеледыш1, рок йымачын лектын,
Сылне каслан кӧргым почын шӱдырла.

Тӱрлӧ чодыра ылчык туштым ятыр палыше
Кужу неран кайык – шоҥго курмызак2
Кычалеш шӱмбелжым, кокыра юзаче3 –
Таҥгегеч4 йокрокын шошым путырак.

Вот ӱжара йӧрыш. Шып рӱмбалгымеке
Эн уста мурлогат5 шиялтен ноен.
Лектым пасу ваке. Чонлан тыштат эрык –
Шӱдыр-влак лоҥгашке чымалтеш корнем.

Капем – Мланде валне, чонем – ала-кушто.
Ылчыкыш варналтше илышем нерген
Шылтыме тӱняшке ӱмырашле туштым
Таче умылнеже семынже терген.

Но ваҥен ярале чон-уш тыршымашым,
Шӱдыр-влак каваште, мыскылен чылнат6.
Да чурий начкамым, шапалгаш тӱҥалшым,
Ӱмалтале7 эплын чодыра юап.

1 Сокырлумпеледыш – подснежник
2 Курмызак – кайык, рушла — вальдшнеп
3 Юзаче – юзо
4 Таҥге геч – таҥ деч посна
5 Мурлого – кайык, рушла — свиристель.
6 Чылнаш – чылгаш, чолгыжаш
7 Ӱмалталаш – ӱмам налаш, шупшалаш

 

Кеҥеж мур-влак

Йӱрпылын волгыдо кылже-влак
Южышто талын пырткалыт.
Йоҥгалтарат кӱсӧ отым
Тошто йомартле кӱслела.
Куанен вургыжшо шӱмыштӧ
Нерыше, ныжыл йоҥеж-влак,
Тыманмеш помыжалтын,
Вашештен кеҥеж йӱрлан,
Эплын тыматлын муралыт.

Эрныше чодыраште
Таче шижам ныжыл шӱлышым.
Рокышто, кушкыл вожлаште
Кӧргӧ ден таче шижам мый
Вес тӱрлӧ семан илышым.
Таче угычын ушыштем
Тудак – тошто йодыш-влак:
– Молан чыла йырем?
Ӱмыраш тӱняште
Молан кӱлеш кӱчык ӱмырем?
Мо паша верч толынам?

Леве йӱр мурен эртыш;
Тӱмыр ден кӱдыртале;
Нарынче корным нӧртыш.
Шудышто тыгыде шырча-влак,
Шергакан чинче шерла,
Тӱрлын-тӱрлын чӱкталтыч.
Леве илышле вӱд деч
Чыла кушкыл-влак ылыжын
Свежан, куатлын шӱлалтышт.

Эрныше чодыраште
Шижым гын ныжыл шӱлышым,
Тургыж йымалне, вожлаште
Кӧргӧ ден таче шижам гын
Вестӱрлӧ семан илышым,
Шкежат моло ден пырля
Варненам дыр тӱняшке
Ойырыдымо ужаш гань.

Мый тиде канде южышто –
Волгыдо кече-ойып.
Мый пуйто шӱшпыкын мурыжо –
Шийла яндар да йоҥгыдо.
Мый пуйто кузырго пӧчыж –
Мланде куатым погышо.
Мый – чылт волгыдо шӱлыш,
Ош куэ парчам рончышо.

Тиде изи тӱняштем
Йӱд эше шуын огыл гын,
Ош кече канде каваште
Эше сӧра гын волгыдым,
Моштымем семын куанен,
Муремым оҥарем – йоҥгыдым.

 

Савыкташлан материалым Лайд Шемйэр ямдылен.