Тӱня мучко палыме уста марий поэт Валентин Колумбын шочмыжлан 2020 ий 3 майыште – 85 ий. Кузе, могай пашалектыш да кумыл дене марий мер тӱня тиде кечым палемдаш ямдылалтеш? Тидын нерген «Марий ушем» вуйверын вуйлатышыже, сылнымут пашаеҥ, журналист Владимир Козловым (Лайд Шемйэрым) каласкалаш йодна.
Кушто ару – тушто чонланат куштылго.
Тиде кечылаште «Марий ушемын» еҥже-влак Йошкар-Оласе Йошкар Армий урем 74-ше пӧрт пырдыжеш Валентин Колумб лӱмеш пижыктыме шарнымаш оҥам да плакатым мушкын йытыраеныт, поэтлан пӧлеклалтше верым-кумдыкым эрыктеныт, лум йымач лекше куштырам кораҥденыт.
Палдарена: кумдан палыме да уста марий поэт лач ты пӧртысӧ кумшо пачашысе 10 номеран пачерыште ешыж дене 1965-1974 ийлаште илен. Тиде пӧрт ден тудын творчествысе ятыр шедеврже кылдалтын. Тышан иланеныт, шочыныт да шулдырым налыныт «Эре чоҥешташ, чоҥешташ», «Кӱдыр оҥгыр», «Мыскара сонар», «Порылык» сборник-влак, «Йӱд кушто ила?» йоча-влаклан сӧрастарен савыктыме книга, Москошто рушла лекше «Травы целуют солнце», «А журавли всё в небе», «Где прячется ночь?», «Горячий след» (1975 ийыште, поэтын уке лиймыж деч ик ий вара, ош тӱням ужын), ятыр легенде ден йомак, тӱрлӧ почеламут цикл, марий сылнымут ойыртем нерген шотлен пытарыдыме литературоведческий статья-влак… Посна книга дене савыкталт шуктыдымо, но марий сылнымут историйыште пеш кугун палыме кышам кодышо «Илыше вӱд» поэме-эпос, «Пычалын озаже – салтак» эпический поэме… Эше иктым палемдыман, Валентин Колумб шке произведенийже-влакым рушлаш кусараш подстрочникым ӱмыржӧ мучко шкеак ыштен. Тыгайже ныл кӱжгӧ тетрадь аралалт кодын. Нунын коклаште рушлаш кусарыме «Порылык» – «Доброта», «Илыше вӱд» – «Живая вода», «Чодыра, чодыра!..» – «Лес, мой лес!..» поэме-влак. Кажныжым рушлашке тӱрыс кусарен шуктымо огыл гынат, ятыр ужашыже уло. Тыштак шотлен пытарыдыме почеламут-подстрочник…
«Муро веле… самырык ила».
1955 ийыште, эше коло ияш рвезе Валентин, «Муро» почеламутшым тыгерак кошарта:
«Жап эрта – саска-влакат велалтыт,
Жап эрта – пеледышат шула.
Муро веле, эреак йоҥгалтын,
Весела да самырык ила…»
Тиде почеламут В.Колумбын илымыж годым нигушанат савыкталтын огыл: поэт шкеже тудым «ученический почеламут-влак» радамыш пуртен (но тудо лийын кертын 1954 ийыштак Марий книга издательствыш сборниклан пуымо почеламут-влак коклаште). Тунам самырык нӧргӧ рвезе «Муро» лӱман почеламутым иктым гына огыл, ала-мынярым возен. А ты почеламутшо аралалтын изи блокнотышто да 2009 ийыште В.Колумбын «Ойырен чумырымо ойпогысо» V томыш пурталтын (44 лышт.). Автор манмыла, «муро веле… самырык ила».
Тидым ме чыланат пуйто умылена. Но икте чоным корштарен тарвата: шыже йӱран игечыште, поранан телым але шокшо кеҥеж кечын Валентин Колумбын шарнымаш оҥаже воктене свежа пеледыш шагалже годым коеш. Тушко миен, кок-ныл пеледыш пырчым пышташ да вуйнам савалташ жапым огына му. Але шӱмна кӱжгемын? Вет эше марий коклаште поэзийым йӧратыше-влакат лыҥак улыт, улыт родо-тукымжат, Морко землячестват, поэтым шарныше-влакат…
«Куснылшо» шарнымаш оҥа.
Такше тиде оҥам ме Василий Васильевич Крылов дене пырля почынна. Марий Эл тӱвыра министерстве «йыргешке лӱмгече» амал дене этнокультур программе гоч оксам ойырен. Тиде 2010 ийыште лийын. Но 2015 ийыште, марий мер пашаеҥ-влакын тиде лавыран пычкемыш лукым волгалтарен тӱзаташ пижмеке, Писатель ушем «мемнан дене нимогай документ уке, ме тушто ремонтлан вуйын огына шого» манын кораҥе. Тиддеч вара ме Йошкар-Ола администрацийыш тиде верым «Марий ушем» да «Валентин Колумб лӱмеш рӱдер-тоштер» ӱмбак кусараш йодна, вет шарнымаш оҥа «озадыме» лийын ок керт. Олан администрацийже могырым тунамат, тачат тидын шотышто иктат ваштареш огыл. Мемнан йодмына дене кӧнышт. Нуно иктым умылат: Валентин Колумбым шарныктыше оҥа да воктенысе вер-кумдык пытартыш ийлаште эреак ару.
Вич ий тиде вер мыскыньын койын шоген. Шарнымаш оҥа балкон йымалан темдалалт йӧсланен. Пырдыж лук йӱрвӱд дене шемем пытен…
Но 2016 ийыште мемнан йодмо почеш У Торъял район гыч бизнесъеҥ Григорий Александрович Петров-Чоткар полшаш кумылаҥе. Шемемше пырдыжым ошалге плитке дене комыжлышт, ӱлыкылаже кӱрен тӱсаным ешарышт, шарнымаш оҥам балкон йымач чарашке, кумда да волгыдо верыш олмештен сакышт, балконымат профнастил дене чаткаҥден шындышт. Эсогыл мландым брусчатке дене леведыч. Июнь кыдалне угыч калык дене пырля официально, пайрем шӱлыш дене почна… Тидлан ме марий мер калык лӱм дене Григорий Александровичлан кугу таум каласена. Тений 3 майыште Валентин Колумбын шочмыжлан 85 ий темеш. Тиде кечын ты верыште «Марий ушем» шарнымаш кечым эртараш палемден.
Валентин Колумбын шочмыжлан – 85 ий.
Тиде «йыргешке лӱмгече» огыл гынат, садак кугу пайрем. Но 2010 ий деч вара, Валентин Колумб лӱмеш историй да сылнымут тоштерын савыктен лукмыж деч вара 10 ий жапыште поэтнан лӱмжӧ дене кылдалтше ик книгат ош тӱням ужын огыл (кумдан палыме сылнымут шымлызе Гельсий Зайниевын «Мый мутым илыш верч кучем» книгажым, Йошкар-Ола, «Марий Эл» газет, 2011 ий, 84 лышт. штотлаш огыл гын). «Колумб лудмаш» пайремат шке задачыжым (поэтын творчествыжым почын ончыктымо шотышто) тӱрыс ок шукто. Тудо тыглай почеламут лудмо пайрем семын гына эрта. Да тудыжат кеҥеж кечысе йырвык-ярвык пылан йӱр гай веле. Погынат, лудыт, шаланен каят… А кугу поэтын лӱмеш эртарыме пайрем чоныш ок шыҥе. Молан? Ала мемнан шкенанак шӱм-чарна кӱжгемын? Ала ик семын эртарыме пайрем шерым темен? Мутат уке, ты пайремын кышкаржым кумдаҥдыман. Но тидыжым ышташ мыланна эреак «окса уке» манме вашмут мешая.
Могай программым тений «Колумб лудмаш» темла – тидым пайремлан вуйын шогышо-влак гына каласен кертыт. Ужмо шуэш кумда авалтышан лӱмгече пайремым.
А «Марий ушем» могырым шке планышкына «Йоҥгалт, марий мут!» лӱман мероприятийым пуртенна. Тудо 3 майыште Йошкар-Олаште поэт Валентин Колумбын илыме пӧртшӧ воктенсе кумдыкышто эртаралтеш. Тӱҥалеш кечывал деч вара, 16:00 шагатлан.
Пайремын программыжым ончыкшым посна увертарена.
Шонымашдам ончылгоч тыгай электрон почтыш колташ лиеш: laid.kozlov@mail.ru
P.S.
Мучашлан кок йодыш:
– Марий калык Погынын пунчалже почеш (2016 ий, апрель) Йошкар-Олаште Валентин Колумблан памятникым шогалтат мо?
– Марий Элысе виктер, минкульт тидын шотышто кузе вашештат?..
Лайд Шемйэрын фотожо-влак.