(<< икымше ужаш)
***
1918 ий апрель тылзыште Чарла уезд Сотнур волость Чепейсола ялеш, кресаньык ешеш шочын. 1937 ий гыч 1939 ий 19 август марте Марий туныктышо институтышто шинчымашым поген. Сентябрь гыч ноябрь марте Косолоп кыдалаш школышто туныктен. Тунам тиде села Сотнур семынак райцентрлан шотлалтын.
1939–1945 ийлаште Йошкар армий радамыште служитлен. Кугу Ачамланде сарын фронтлаштыже кредалын. Тӱҥалтыште 137-ше стрелковый дивизийын 409-ше стрелковый полкын полковой школжын курсантше лийын. 1941 ийыште сентябрь гыч ноябрь марте – Касвел (Западный) фронтын полк комсоргшо. 1941 ий октябрь гыч 1942 ий январь марте – Йӱдвел-Касвел фронтысо артдивизионын 21-ше бригадыжын комсоргшо. 1942 ий январь гыч июнь тылзе марте Иркутск оласе госпитальыште неле сусыргымаш деч вара эмлалтын. 1942 ий июнь-октябрь гутлаште Брянск фронтын 137-ше стрелковый дивизийжын 624-ше стрелковый полк политрукын заместительже лийын. 1942 ий декабрь тылзыште КПСС радамыш пурен.
1942 ий октябрь гыч 1943 ий август марте – 137-ше стрелковый дивизий политотделын писарьже. 1943 ий август гыч 1944 ий май марте – военно-политический училищыште (Саратов ола). 1944 ий июнь-август – 48-ше механизироватлыме корпусын политотделжын секретарьже. 1944 ий август тылзыште – корпус политотдел начальникын комсомол паша шотышто полышкалышыже. 1944 ий август гыч 1945 ий январь марте, сусыргымо деч вара эмлалтмаш (Днепропетровск ола).
1945 ий январь гыч август тылзе марте Кужер кыдалаш школын туныктышыжо (Красный Стекловар посёлко).
Запасышке лейтенант званий дене лектын.
Красная Звезда орден (1942, Брянск фронт), «За боевые заслуги» медаль дене (137-ше стрелковый дивизийын командиржын представленийже почеш).
1945 ий август гыч 1952 ий марте Учимсола шымияш школын директоржо лийын.
1952–1956 ийлаште Н.К.Крупская лӱмеш марий педагогике институтышто тунемын. «Историк» специальностьым да «кыдалаш школлаште историйым туныктышо» квалификацийым налын.
1956–1958 ийлаште Звенигово районысо Исменца школын директоржылан ыштен.
1958 ий август тылзаште Марий АССР просвещений министерствын приказше почеш Сотнур кыдалаш школын директоржылан шогалтеныт. 1959 ийыште тудлан «выговор с занесением…» увертареныт. Амалже оҥай лийын. В.И.Иванов кум тале ечызым уда оценкыштлан кӧра РОНОн организоватлыме район кӱкшытан таҥасымашке колтен огыл.
Пенсийыш лекмешкыже Сотнур кыдалаш школышто историйым туныктен. Ты кундемыште вашталташ лийдыме тале политинформатор лийын.
Меат шарнена: Василий Иванович историй урокыш толмыж годым але тӱнямбал положений нерген клубышто ма, уремысе погынымашлаште ма каласкалыме лекцийыштыже кидыштыже ик ганат нимогай кагазым ужын огынал. Чылажымат уш гычын ойлен. Каласкален моткоч ӱшандарышын, акым пуаш лӱдын-ӧрын шогыде. Тунемше-влак чот требовательный улмыжлан кӧра тудым «осал учитель» манын лӱмденыт, тыгодымак кугун пагаленыт.
***
1910 ийыште Чарла уезд Сотнур волость Шӱгаранэҥер ялыште шочын. 1931 ийыште Сотнур ШКМ-ым тунем лектын. 1937 ийыште Звенигово-Козьмодемьянск педтехникумым тунем лектын. Пашам Карай шымияш школышто туныктышо семын тӱҥалын.
Кугу Ачамланде сарын участникше. 1939 ий ноябрь гыч 1946 ий апрель марте Йошкар Армий радамыште. Красная Звезда орден, «За боевые заслуги», «За оборону Москвы», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне в 1941-1945 гг.» медаль-влак дене палемдалтын.
Сар деч вара Шайра (Шарибоксад) шымияш школышто да Карл Маркс лӱмеш колхозышто пашам ыштен. Сотнур кыдалаш школышто 1971 ий июнь гыч 1975 ий марте библиотекарьлан тыршен.
***
1922 ийыште Торъял кундемысе Лап-Сола ялеш шочын. 1937 ийыште Ӧрша шымияш школым, 1939 ийыште У Торъял педучилищым тунем лектын.
1949 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш Марпединститутышто историй факультетым пытарен. Кугу Ачамланде сарын участникше. Совет армий радамыште 1942 гыч 1945 ий март марте лийын. «За отвагу», «За освобождение Сталинграда», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» медаль-влак дене палемдалтын.
1954 ий май тылзе гыч 1945 ий авгут марте Сотнур школышто пашам ыштен да историй предметым туныктен.
***
Ипонов Иван Александрович.
1913 ийыште Чарла уезд Сотнур волость Ярамарий ялеш, кресаньык ешеш шочын. 1932 ийыште Сотнур ШКМ-ым пытарен. 1934 ийыште Звенигово педтехникумым тунем лектын. 1947 ийыште Н.К.Крупская лӱмеш МГПИ-м тунем пытарен, «естествознанийым да географийым туныктышо» специальностьым налын. Кугу Ачамланде сарын участникше. 1938 ий октябрь гыч 1941 ий январь марте Йошкар Армийыште служитлен. Мӧҥгӧ пӧртылын. Кеҥежым Кугу Ачамланде сар тӱҥалын. 1941 ий август гыч кугу сарын тулыштыжо лийын, мӧҥгыжӧ 1945 ий октябрь тылзыште пӧртылын.
III степенян Слава орден, «За оборону Москвы», «За освобождение Праги», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне в 1941-1945 гг.» медаль-влак дене палемдалтын.
Фотожым верештме огыл.
***
Кольцов Иван Егорович.
1914 ийыште Янциткино ялеш шочын. 1918 ий январь тылзе гыч ты кунем Кугу Порат волостьыш пурен. Тиддеч ончыч тудо Ильинский волостьлан шотлалтын.
И.Кольцов 1930 ийыште Памар шымияш школым тунем лектын. 1933 ийыште У Торъял педтехникумым «тӱҥалтыш класслаште туныктышо» специальность дене пытарен. Кугу Ачамланде сарын участникше. 1940 ий гыч 1946 ий август марте салтакыште лийын.
Сотнур кыдалаш школышто 1956 ий декабрь гыч 1957 ий март марте биологийым да химийым туныктен.
Фотом муын огынал.
***
1921 ий 27 февральыште Сотнур волость Полатсола ялеш шочын. Ача-аваже кресаньык лийыныт, мланде пашам ыштеныт.
Г.Кузьмин икымше класс гычынак Сотнур шымияш школышто тунемаш тӱҥалын да тудым 1934 ийыште пытарен. Тиде ийынак Звениговысо педтехникумыш пурен. Икмыняр жап гыч педтехникумым Козьмодемьянскыш кусареныт. Тунем пытарымеке, 1938 ийыште, Кугу Корамас шымияш школыш колтеныт. Тушто тудо руш йылме да сылнымут лудмаш предметым вӱдаш тӱҥалын.
1939 ий 25 ноябрь гыч 1946 ий 6 январь марте РККА радамыште. Сар корным тӱҥалтыш гыч мучаш марте эртен. Белоруссийысе Могилёв олаште верланыше 227-ше артиллерий полкын полковой школжын курсантше лийын. 1940 ийыште 15 январь гыч 30 октябрь марте – 164-ше артиллерий полкын полковой школжын курсантше (Белосток ола). Кугу сар тӱҥалмеке, Касвел (Западный) особый военный округышто служитлен, огневой возвод командирын полышкалышыже лийын. 1941 ий июль тылзе гыч 1945 ий 23 март марте фашист-влакын Мюльберг оласе концентрационный лагерьыштышт орланен. Пленыш окруженийыште логалын. Плен гыч утарымеке, 1945 ий 1 апрель гыч 15 декабрь марте – 223-шо гвардейский стрелковый ротын старшинаже.
Мӧҥгӧ пӧртылмеке, 1946 й 15 январь гыч 1954 ий 1 январь марте Сотнур кыдалаш школысо тӱҥалтыш класслаште руш йылмым да сылнымутым туныктен. 1940-ше ийла мучаште кӱшыл шинчымашым налаш кумылжо лектын, тыгерак тудо Н.К.Крупская лӱмеш Марпединситутыш тунемаш пура да 1952 ийыште заочно пытара. Тиддеч вара кужу жап Пӧтъял да Шайра шымияш школлаште руш йылмым да сылнымутым туныктен. 1970-ше да 1980-ше ийла тӱҥалтыште Сотнур кыдалаш школ пеленысе интернатыште воспитательлан пашам ыштен.
***
1917 ийыште Угарман губернийысе Лысково уездысе Фокино селаш шочын. 1941 ийыште Смоленскыште кугыжаныш педагогике институтын руш йылме да сылнымут факультетшым тунем лектын. Кугу Ачамланде сарын участникше.
Наградыже-влак: «За оборону Москвы», «За оборону Сталинграда», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне в 1941-1945 гг.» медаль-влак.
Сотнур кыдалаш школышто 1955–1975 ийлаште пашам ыштен. 1955–1967 ийлаште руш йылмым да сылнымутым, а 1967–1975 ийлаште историйым туныктен.
***
1920 ийыште Кугу Шигак волостьысо Шолэҥер ялеш шочын. 1936 ийыште Кугу Шигак шымияш школым тунем пытарен. 1939 ийыште Йошкар-Оласе медицине техникумын фельдшер отделенийжым пытарен. 1969 ийыште Озаҥ кугыжаныш университетын географий факультетыштыже кӱшыл шинчымашым заочно налын.
1939 ий ноябрь гыч 1954 ий август марте вооружённый вий радамыште служитлен. Лётчик-испытатель, лётчик-инструктор лийын. Кугу Ачамланде сарын участникше. «За освобождене Будапешта», «За освобождение Вены», «За победу над Германией в Великой Отечественной войне в 1941-1945 гг.» медаль-влак дене палемдалтын.
Сотнур кыдалаш школышто 1969 ий август гыч 1971 ий август марте географий предметым туныктен.
***
1921 ий 22 декабрьыште Чарла уезд Сотнур волостьысо Пезмучаш Корамас ялеш шочын. Ача-аваже кресаньык лийыныт, мланде пашам ыштен иленыт.
1930 ийыште Кугу Корамас шымияш школын икымше классышкыже тунемаш каен. Тыштак шым классым 1937 ийыште тунем лектын. Шыжым Сотнур кыдалаш школыш тунемаш пурен да тудым 1940 ий июньышто пытарен. 1940 ий 2 октябрь гыч 1941 ий 10 апрель марте Кугу Корамас пеле кыдалаш школышто 3-шо классым туныктен. 1941 ий 15 апрель гыч 1945 ий 3 декабрь марте Йошкар Армийыште служитлен. Кугу Ачамланде сарын участникше.
1946 ий 15 январь гыч Сотнур кыдалаш школышто военно-физический ямдылалтмаш предметым вӱден. 1946 ий 1 сентябрь гыч 1950 ий марте Кугу Корамас шымияш школышто физруклан тыршен. 1949 ий декабрь тылзе гыч йот йылмым заочно тунемме «Ин–Я» Кугыжаныш рӱдӧ курслаштыже немыч йылме отделенийыште заочно тунемын. Тудым РСФСР просвещений министерстве организоватлен.
И.Т.Машаев 1937–1940 ийлаште комсомол радамыште шоген. ВКП(б) радамыш 1941 ий 14 апрельыште пурен. Но партбилетшым йомдарымылан кӧра 1942 ий 18 августышто тудым партий радам гыч луктыныт.
Кугу Ачамланде сар тӱҥалме годым тудо Украин мландыште служитлен. 254-ше Посна зенитный артиллерий дивизионын разведчикше лийын. 1942 ийыште 1 январь гыч 5 май марте Харьков военно-политический училищын курсантше лийын. (Тиде училищыже тунам Ташкент ола, Луначарский посёлкышто верланен улмаш). 1942 ий 5 май гыч 22 август марте Главный Политический Управленийын резервыштыже младший политрук лийын. Вараже 1943 ий 30 июль марте – 1-ше учебный бригадысе 30-шо миномёт полкышто взвод командирын полышкалышыже (Москва область, Покров ола, Ивановский лес вер-шӧрыштӧ). 1943 ий 30 июнь гыч сар пытымешке – действующий армийыште. 4-ше корпусный бригадын 151-ше гаубичный артиллерий полкын орудий командирже лийын.
СССР Кӱшыл Совет Вуйверын 1945 ий 25 сентябрьысе Указше почеш демобилизоватлалтын. Званийже – сержант.
Наградыже-влак: «За боевые заслуги» (гаубичный артиллерий полк командирын 1944 ий 20 июльысо представленийже почеш), «За отвагу» (тушманын контратакыжым чактарен шогалтымылан да кырен шалатымылан. ГАП бригадын 4-ше корпусшын командиржын 1944 ий 14 ноябрьысе представленийже почеш), «За отвагу» (ГАП бригадын 4-ше корпусшын командиржын 1945 ий 17 апрельысе представленийже почеш. Тушманын противотанковый пушкыжо-влакым тура лӱен шалатымылан), Красная Звезда орден (1-ше Белорус фронтын командиржын 1945 ий 1 майысе представленийже почеш. Кок танкым пытарымылан да Берлиным налмылан).
Чаманаш гына кодеш, И.Т.Машаевын «личный делаже» Сотнур школ тоштерыште аралалтын гынат, ты школышто кунам ыштымыжым тушто але ме ончал шуктен огынал, але возымак лийын огыл. Жап рашемда манын ӱшанена.
(УМБАКЫЖЕ ЛИЕШ)